‘du contact de social’ van Rousseau

abraxes

Interessant is de uitspraak van Rousseau op basis van het maatschappelijke verdrag dat men 'ongehoorzame burgers moet dwingen om vrij te zijn'.

Zonder uitleg te geven over het maatschappelijke verdrag stel ik onderstaande vraag.

Rousseau, algemene wil waarmee hij bedoelt: datgene wat ieder redelijk denkend persoon zou moeten willen, als hij het algemeen belang voor ogen houdt. De privé wil valt door het contract weg. De vervang van prive wil voor algemeen lijkt vanzelfsprekend maar Rousseau geeft echter niets om meerderheidsbesluiten welke volgens hem een optelsom zijn van privé willetjes. Hij onderscheidt daarentegen volonte generale, de algemene wil van de volonte de tous, de wil van individuen. Meerderheidsbesluiten kunnen impliceren volonte de tous. Volonte generale moet het richtsnoer worden voor wetgeving.

Een tekortkoming echter is het definiëren van redelijk algemeen belang. Rousseau’s impliciete uitgangspunt dat er een duidelijk omschreven algemeen belang was waaraan de algemene wil vastgelegd in de algemene wet uitdrukking kon geven spoort niet aan met het feit dat de meeste politieke kwesties een andere richting uit wijzen, ze zijn kwestie van debat. Het is juist dit debat dat Rousseau ongewenst acht. Hij meent dat er slechts een mening de ware, de redelijke is. Creëert hij hier niet mee wat hij juist wil bestrijden? Een overheid kan namelijk gemakkelijk volharden in het beweren het algemeen belang te dienen en ondertussen privé gunsten verwezenlijken. Bovendien werkt hij niet uit hoe de keuze van een representant van de volkswil in zijn werk gaat. Mede door deze vaagheden te koppelen aan een oppositieverbod speelt hij een dictatuur in de hand.

Rousseau’s erfenis was derhalve dubbelzinnig te noemen. De Franse revolutie kon op grond van zijn denken plaatsvinden (vrijheid , gelijkheid en broederschap) doch tevens bood Rousseau’s werk grond voor de latere jacobijnse terreur, zij handelden immers ook volgens het volk en in overeenstemming met de algemene wil? Zie breder kader: negatieve activiteiten kunnen gemakkelijk plaatsvinden onder het mom van handelen namens het volk en in overeenstemming met de algemene wil.

Hoe moet bovenstaande worden bekeken indien men rekenschap geeft aan de verlating van de 17e eeuwse theorie dat de mens in wezen een rationeel, goed mens is. Ik kan niet aannemen dat de algemene wil los kan worden gezien van een bepaalde definitie nu aanstoot in eerder betoog van Rousseau werd gegeven inzake dat het volk vaak misleid is en het slechte schijnt te willen. De indruk ontstaat dat de algemene wil niet door het volk kan geworden gecorrigeerd en uit handen wordt gegeven aan de representant terwijl eerder werd aangegeven dat de algemene wil voortvloeit uit hetgeen het collectief gezamenlijk vaststelt. Zie voor eerst genoemde ter bevestiging van deze indruk de link naar het marxistisch gedachtegoed waar de gedachte ook is dat de burgers vaak misleid zijn en kortzichtig vasthouden aan individuele belangen. In deze optiek moet de marxistische voorhoedepartij, gezegend met ‘werkelijk inzicht in het algemeen belang’ de leidende rol nemen. Ook hier wordt de leidende rol niet gecorrigeerd door de volonte de tous van de burgers zelf. De vraag is dus de kracht van volonte generale! Volgens mij is de kracht van volonte generale niet die van de representant maar die van de algemene wil, zie ‘De werkelijke vrijheid ontstaat als de gemeenschap zelf de regels opstelt die in het belang liggen van de gemeenschap als geheel ’uit du contract de social. Vanuit dit perspectief bekeken vind ik het moeilijk te begrijpen dat de werking van Rousseau zijn theorie toegespitst op de rechtsstaat en in het bijzonder op de grondwet als negatief wordt aangeduid. Gesteld wordt dat volgens Rousseau’s theorie de grondwet niet meer is dan een product van zelfwetgeving. Het oppositieverbod kan dit begrijpelijk maken maar daar waar vele grondrechten eerder een volonte generale impliceren zou men dit mijn inziens juist kunnen zien als niet of voor een deel niet afwijkend. Het boek geeft later (toch) wel rekenschap aan de combinatie van volonte de tous en volonte generale tav de grondwet. Bijv als men het heeft over de GW inzake besluitvorming: hier is volonte de tous ‘geboren’. Dus in wezen komt de auteur op dit laatste terug. Maar verschil ontstaat er - nu een deel van de grondwettelijke bepalingen kan worden geplaatst onder de noemer volonte generale - ten aanzien van de eerdere stelling aangaande het marxistische gedachtegoed waarbij de voorhoede aangeeft wat ‘het algemeen belang’ is, in tegenstelling tot de gemeenschap (men kan stellen dat bepaalde grondrechten het ‘algemeen wenselijke’ impliceren en dit enigszins los zien van de proceduralistische wijze van wetgeving).

De kernvraag is: wie bepaalt wat Volonte generale is (gezien eerdere potentiële tegenstrijdigheid) en speelt de ruimte die Rousseau tav van dit begrip creëert - samen met het oppositieverbod - de meest ongunstige zaken (dictatuur) in de hand of kan men de algemene wil, omdat er rekenschap wordt gegeven aan een hernieuwde theorie anders dan die van de 17e eeuw (van bijv Locke tav de mens als rationeel wezen die uiteindelijk goed zal doen) en door de definitie aangaande de algemene wil volgens Rousseau (datgene wat ieder redelijk denkend persoon zou moeten willen, als hij het algemeen belang voor ogen houdt) anders opvatten? Is de definitie van algemene wil dan daadwerkelijk zo leeg waardoor er een grondslag ontstaat voor ongunstige processen?