Wet in formele zin uitdrukking van volenté générale?

[cia76]

In Kortmann op pagina 337 wordt gesteld dat (hoogdravend verwoord)wetgeving in formele zin een uitdrukking is van de algemene volkswil, van de volenté générale. Uit vorige vakken had ik nu juist geconcludeerd dat enkel de grondwet op deze manier moest worden benaderd. Andere wetten in formele zin, zijn een uitdrukking van de meerderheid van de volkswil (volenté de tous) die binnen de kaders van de grondwet (volenté générale) moet blijven maar op zichzelf dus niet tot stand komen door de algemene volkswil maar door de meerderheid.

Iemand een mening hierover?

[Duch]

Aangezien we geen volkssoevereiniteit kennen en de begrippen volonté générale (algemene wil) en voloté de tous (wil van allen) daar juist wel bij horen (specifieker: Rousseau), vraag ik me af of ze relevant zijn voor het Nederlandse staatsrecht. Los daarvan echter het volgende. Het wezenlijke verschil tussen de algemene wil en de wil van allen is dat de eerste het algemeen belang nastreeft, terwijl de tweede dat niet noodzakelijkerwijs doet. Zowel wetten in formele zin als de grondwet zouden de uitdrukking van de algemene wil moeten zijn, omdat alleen die wil legitiem allen kan binden. Ze zijn immers niet slechts uitdrukking van de egoïstische wil van een meerderheid, maar van de algemene wil die in het belang van het (volks)geheel is. Voor zover de begrippen hier dus van toepassing zijn, en ik betwijfel dat dat het geval is, ben ik het met Kortmann eens dat (juist) ook wetten de uitdrukking van de algemene wil moeten zijn. De wil van allen is namelijk een egoïstische wil, waarbij de meerderheid geen rekening houdt met de minderheid, hetgeen als resultaat heeft dat de minderheid daaraan (legitiem) niet gebonden kan zijn.
_________________
This is a court of law young man, not a court of justice
- Oliver Wendell 'the great dissenter' Holmes -

[cia76]

Je schrijft "zouden moeten zijn", maar de vraag is of ze het zijn. Voor wat betreft "zouden moeten zijn" ben ik het met je eens.

Maar het is een feit dat we nu eenmaal niet altijd de algemene wil opleggen. Omdat we over de grondwet met haar strengere procedures wel over een product voortkomend uit de algemene wil kunnen spreken en wetten voortkomen direct of indirect vanuit de grondwet, kun je de stelling verdedigen. Maar ik zou het eerder vertalen als" Wetten in formele zin zijn het product van een meerderheidsbeslissing (procedure voor wetten in formele zin) die haar oorsprong vindt in wat conform de algemene wil besloten is (grondwet).

[Duch]

Van de Grondwet kan toch al helemaal niet gezegd worden dat die daadwerkelijk conform de algemene wil is? De procedure waarmee die is aangenomen maakt dat althans niet echt waarschijnlijk. Maar echte probleem is volgens mij dat het niet mogelijk is objectief vast te stellen wat de algemene wil is. 'Zou zijn' en 'is' verschillen dus waarschijnlijk inderdaad, maar er is niemand die dat kan vaststellen. Daarbij maakt het overigens niet uit of het over de wet of over de grondwet gaat.
_________________
This is a court of law young man, not a court of justice
- Oliver Wendell 'the great dissenter' Holmes -

[cia76]

Inderdaad is moeilijk of zelfs onmogelijk om te bepalen wat de algemene wil is. De procedure van de grondwet geeft hier m.i. echter wel betere waarborgen voor. Gekwalificeerde meerderheid, kamerontbinding waardoor per definitie geen sprake is van een momentopname van de wil van de meerderheid, praktisch een strengere toetsing vooral door de 1e kamer, etc. Een wet kan een product zijn van de waan van de dag, ook al zijn er wetten die er langer over doen om wet te worden dan een grondwettelijke wijziging, dit zit niet geborgd in de procedure maar is politieke praktijk.

[bona fides]

Volgens mij bedoelt Kortmann ook niet dat een wet in formele zin in de praktijk altijd precies overeenkomst met de volonté générale. Hij heeft het over de "klassieke staatsrechtelijke visie", en ik denk dat je in die zin gerust "zou moeten zijn" mag lezen. In ieder geval voegt hij er onmiddellijk aan toe dat deze typering deels achterhaald is.

Ik denk ook niet dat het onderscheid grondwet/wet hier veel mee te maken heeft.
_________________
Hanc marginis exiguitas non caperet.

[cia76]

[Duch]

Voor zover ik hem begrijp vind ik de opvatting van Pauline Westerman (zoals hier weergegeven) een vreemde. Ik begrijp hem althans niet. Ik heb ook rechtsfilosofie gehad van Westerman, maar helaas is dat zolang geleden dat ik niet meer weet wat ze over dit onderwerp te melden had.

Ik snap eerlijk gezegd niet waarom de grondwet de uiting van de volonté générale zou zijn en de wet van de volonté de tous. Het verschil tussen beide willen is immers inhoudelijk en niet procedureel van aard. Veel filosofen hopen weliswaar met een ingewikkelde procedure te voorkomen dat de wil van allen wordt vastgesteld in plaats van de algemene wil, maar garanties daarvoor ben ik nog niet tegen gekomen. Ik begrijp het verschil tussen beide willen als volgt: De algemene wil is de wil van het geheel en is per definitie gericht op het algemeen belang van het geheel. De wil van allen is de optelsom van alle individuele willen en is gericht (voor zover die al een richting heeft) op het individuele belang van een toevallige meerderheid. De eerste wil kan legitiem allen binden omdat die is gericht op het algemeen belang van het door diezelfde allen gevormde geheel; de tweede wil kan slechts de meerderheid in wiens belang die is legitiem binden. Een permanente meerderheid kan volgens mij niet gehouden worden de egoïstische wil van een meerderheid te volgen, maar kan wel gehouden worden de algemene wil te volgen omdat die ook in zijn belang is.

Vanuit die inhoudelijke onderscheid is het logisch geen wezenlijk verschil te zien tussen grondwet en wetten in formele zin. De zwaardere procedure van vaststelling van de Grondwet (welke in Nederland overigens hoogst dubieus en allerminst legitiem te noemen was), garandeert niet dat die daadwerkelijk in het algemeen belang is (en dus conform de algemene wil is). De zwaardere procedure maakt het wellicht waarschijnlijker dat die dat is, maar garanties zijn er allerminst. Ook los van proceduresverschillen lijkt het me overigens hoogst onwaarschijnlijk, althans hoogst onwenselijk, de wet te zien als de uitdrukking van de wil van allen. Waarom zou die immers bindend zijn voor de overstemde meerderheid? Kan een minderheid zich er niet aan onttrekken door te stellen dat ze er niet voor gestemd heeft? En als het antwoord daarop 'nee' is onder verwijzing naar de Grondwet, wat is democratie dan nog meer dan de dictatuur van allen? Is de stelling van Westerman dan werkelijk dat het in het algemeen belang (conform de volonté générale) is dat een meerderheid heerst over een minderheid, zonder gehouden te zijn diens belangen mee te wegen?

Alternatief (schiet me net te binnen) zou je het verschil tussen de volonté générale en de volonté de tous kunnen zien als een verschil tussen het wenselijke/normatieve en het feitelijke. Het betoog zou dan zijn dat wetten doorgaans feitelijk het belang van de meerderheid dienen, zonder al teveel waarde te hechten aan het belang van de minderheid, terwijl ze eigenlijk de uitdrukking van de algemene wil zouden moeten zijn en in het algemeen belang zouden moeten zijn. Ik heb alleen het gevoel dat dat niet is wat Westerman bedoelt.

Waarom is volgens jou/volgens Westerman de Grondwet wel (zoveel mogelijk) de uitdrukking van de algemene wil, maar wetten in formele zin niet?
_________________
This is a court of law young man, not a court of justice
- Oliver Wendell 'the great dissenter' Holmes -

[cia76]

[bona fides]

Rousseau zocht naar een rechtvaardiging van de staatsmacht op een moment dat het idee dat de monarch zijn macht aan god ontleent uit de tijd was geraakt.

De rechtvaardiging die hij vond was het sociaal contract. Een belangrijk element hiervan is de gedachte dat een burger, als onderdeel van het collectief, zijn particuliere belangen opzij zet voor het algemeen belang. In die visie is een wet in formele zin als uitdrukking van de wil van het parlement inderdaad de uitdrukking van de algemene wil.

Dus ik denk dat Kortmann het nauwkeurig heeft verwoord. Toch zit er wel een "zou moeten zijn" in, want Rousseau vindt een staatsinrichting natuurlijk alleen gerechtvaardigd als zij het voor elkaar krijgt dát een burger als onderdeel van het collectief zijn particuliere belangen opzij zet. Op dat punt speelt de grondwet een rol, want die legt de inrichting van de staat vast. De grondwet moet er dus voor zorgen dat wetten in formele zin de uitdrukking zijn van de algemene wil.

Hoe je vanuit Rousseau op "grondwet = uitdrukking van de algemene wil, reguliere formele wet = uitdrukking van de wil van allen" (en juist niet de uitdrukking van de algemene wil) kunt komen begrijp ik niet goed. Uiteindelijk zijn het de vele reguliere wetten die bepalen hoe het leven van alledag eruit ziet. Rousseau wil aantonen dat die wetten geen onvrijwillige beperking van de individuele vrijheid vormen, en dat is alleen het geval als die wetten de uitdrukking zijn van de algemene wil.
_________________
Hanc marginis exiguitas non caperet.

[cia76]

[bona fides]

[cia76]

[bona fides]

In ieder geval heeft Kortmann deze zin correct overgenomen.
_________________
Hanc marginis exiguitas non caperet.

[Duch]

De vrij letterlijke vertaling van het artikel is zoiets als 'de wet is de uitdrukking van de algemene wil.'

Volgens mij is cruciaal voor deze discussie dat we de vraag beantwoorden of we een theoretische/rechtsfilosofische discussie voeren of een die gericht is op de werkelijkheid. Dat de filosofie van Rousseau in Nederland niet daadwerkelijk wordt toegepast lijkt me glashelder (we kennen bijvoorbeeld geen volkssoevereiniteit om maar eens wat te noemen), dus dat is de vraag niet. Ook is het volgens mij niet zuiver te stellen dat de Grondwet de uitdrukking van de algemene wil pretendeert te zijn, terwijl de wetten dat feitelijk niet zijn, aangezien dat het normatieve met het feitelijke op een onjuiste wijze vermengt. Wie zegt immers dat de Grondwet niet feitelijk de uitdrukking van de wil van allen is, of dat de wetten niet evenzo de uitdrukking pretenderen te zijn van de algemene wil?

Rousseau stelde dat als zijn theorie geheel uitgevoerd zou (kunnen) worden, eenieder binnen de staat even zo vrij zou zijn als voor de staat, toen er nog geen recht was. Het was dus inderdaad zijn stelling dat wetten geen onvrijwillige beperking van de vrijheid van de burgers waren. Vandaar ook dat zijn theorie geen grondrechten kent. Wie heeft er immers grondrechten nodig als iedereen het eens is met alle wetten?

Aan de feitelijke kant van de discussie heb je niets pretenties van wet of grondwet de uitdrukking te zijn van de algemene wil, en kan je slechts constateren dat een zeer kleine minderheid (maar daarvan dan wel de meerderheid) de wetten vaststelt, waaraan allen positiefrechtelijk gebonden zijn. Theoretisch gezien zou je wellicht kunnen vaststellen dat wetten al dan niet werkelijk in het algemeen belang zijn, maar omdat in werkelijkheid absoluut onmogelijk is, blijf je zitten met meningsverschillen. Dat de Grondwet moeilijk te wijzigen is zegt wat mij betreft dan ook niet dat die meer conform het algemeen belang is dan de wet. Wie garandeert mij namelijk dat de moeilijke wijzigingsprocedure er niet juist aan in de weg staat dat de GW conform het algemeen belang wordt gewijzigd? En hoe weten we zeker dat een blokkerende minderheid dat niet uit puur egoïsme doet? Zolang niet objectief vaststelbaar is wat de algemene wil inhoudt (wat in het algemeen belang is) kan je slechts hopen dat een bepaalde procedure voorkomt dat er beslissingen worden genomen die al te ver af liggen van het algemeen belang. Het voorkomen van de waan van de dag is een idee dat daarbij nauw aansluit, maar ook daarvan weet je weer niet echt zeker dat de waan van de dag echt tegen het algemeen belang is.

Mijn punt is dus dat als je accepteert dat de Grondwet pretendeert de uitdrukking van de algemene wil te zijn, je niet kan stellen dat wetten dat niet kunnen omdat dat feitelijk niet zo is. Dat laatste betekent immers hooguit dat het een ongeloofwaardige pretentie is dat wetten er de uitdrukking van zijn. Maar als dat zo is, dan wil ik ook wel eens weten waarom het een geloofwaardige pretentie zou zijn dat de Grondwet wel de uitdrukking van de algemene wil zou zijn. Toegegeven, moeilijkere procedures maken het iets waarschijnlijker, maar de wijze waarop die tot stand is gekomen maakt het aan de andere kant weer een stuk minder geloofwaardig.
_________________
This is a court of law young man, not a court of justice
- Oliver Wendell 'the great dissenter' Holmes -